[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Dążenie zbiorowości etnicznej do suwerenności politycznej jest procesem, w którym wyróżnić możnatrzy etapy.Pierwszym jest pojawienie się poczucia etniczno-kulturowej tożsamości, a tym samymwyodrębnienie się grupy etnicznej jako swoistej całości.W drugim etapie zbiorowość etniczna, rywalizującz innymi grupami i stawiając czoło zewnętrznym zagrożeniom, umacnia swoją zwartość.Jednocześniewykształca własne elity, które artykułują jej potrzeby i formułują żądania, a także mobilizują 244 Część trzecia.Zbiorowości społecznedla nich poparcie społeczne.W tym momencie grupa etniczna wkracza na scenę polityczną, co jednak wciążmoże godzić z lojalnością wobec państwa, w którego granicach żyje.Trzeci etap to przeciwstawienie siętemu państwu i żądanie niepodległości.W tym momencie możemy już mówić o narodzinach ruchunarodowowyzwoleńczego i rozwiniętej świadomości narodowej.Oczywiście, nie zawsze zbiorowości etniczne przechodzą (i muszą przechodzić) przez wszystkie teetapy.O tym, które i kiedy je przebyły stały się (bądz przejdą i staną się) narodami, a które nie, zależy wkażdym poszczególnym przypadku od splotu wielu różnych okoliczności.Z tego też powodu możnazasadnie twierdzić, że współczesna mapa narodów świata jest dziełem wielu przypadków, jak również, żenie jest ona niezmienna i raz na zawsze dana.3.Dwie drogi kształtowania się narodów w EuropiePrzekształcenie się zbiorowości etnicznej w naród przez sformułowanie i realizowanie dążenia doniezależności politycznej nie jest jedyną drogą kształtowania się narodów.W Europie w taki sposóbpowstała tylko ich część.Są to przede wszystkim narody, które uzyskały niezależność polityczną wstosunkowo nieodległych czasach, w centralnej i wschodniej części kontynentu.W wielu krajach EuropyZachodniej proces kształtowania się narodów przebiegał inną drogą (Pomian 1992).Jedna droga jest drogą od narodu do państwa, natomiast druga od państwa do narodu.W pierwszymwypadku wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm politycz-ny, w drugim organizm polityczny nabiera cech wspólnoty kulturowej.Jeśli w pierwszym warianciemamy do czynienia ze wspólnotami kulturowymi poszukującymi dachu politycznego" (Gellner 1991), to wdrugim istniejący dach polityczny" stwarza warunki sprzyjające powstawaniu wspólnoty kulturowej iosłabianiu, a nawet zacieraniu przedziałów między różnymi grupami etnicznymi, które wskutekrozmaitych, często przypadkowych okoliczności historycznych znalazły się pod jednym dachem".Droga od państwa do narodu to również przekształcanie się samego państwa z państwadynastycznego i terytorialnego w państwo narodowe, a jego poddanych w obywateli, którzy mają równeprawa.Takie przekształcanie to długotrwały proces historyczny, w którego toku wiele powiązanych ze sobązmian w gospodarce, stosunkach społecznych i sposobach sprawowania władzy doprowadza ostateczniedo likwidacji przywilejów stanowych i uznania ludu za suwerena.Jeśli zaś lud jest suwere- Rozdział XI.Naród 245Rozbieżność w postrzeganiu swojego narodu dała o sobie znać w prowadzonych w Polsce badaniach pamięci społecznej.Ujawniły one istnienie dwu odrębnych wzorów polskiej tradycji narodowej.Jeden był wzorem tradycji państwowej, wktórym centralnymi postaciami byli Bolesław Chrobry, Kazimierz Wielki, Józef Pilsudski.Drugi - wzorem tradycjikultury polskiej, w którym centralnymi postaciami byli Mikołaj Kopernik, Adam Mickiewicz, Fryderyk Szopen.Postaciehistoryczne należące do każdego z tych wzorów rzadko były przez respondentów wskazywane jednocześnie jakoszczególnie przez nich cenione (Szacka, Sawisz: 1990).Dwoistość ta ujawniła się również w badaniach CBOS-uprzeprowadzonych w 1988 roku na reprezentatywnej próbie dorosłych mieszkańców Polski (Karpiński 1999).Badanymprzedstawiano wiele określeń i mieli wybrać te, które uważają dla siebie za ważne.Określenie jestem obywatelemPolski" wybrało 80 procent, natomiast jestem osobą przywiązaną do polskiej tradycji narodowej" 62 procent.Zważywszy na to, że odsetek wyborów określenia jestem Polakiem" wybrało 87 procent, widać wyraznie, że są takieosoby, dla których bycie Polakiem" oznacza bycie obywatelem, i takie, dla których oznacza przywiązanie do polskiejtradycji narodowej, chociaż dla znakomitej większości oznacza jedno i drugie.Dalsze badania prowadzone w latach dziewięćdziesiątych XX wieku wykazały, że współcześni Polacy stopniowoodchodzą w zakresie swojej identyfikacji narodowej od modelu wspólnoty kulturowej na rzecz wspólnoty obywatelskiej"(Aodziński 1999: 42).nem, oznacza to, że zródłem władzy jest wspólnota społeczna.Tę zaś trudno określić, nie odwołując się dojej kultury i historii (Rakowska-Harm-stone 1997: 117).Klasycznym przykładem takiej drogi ukształtowaniasię narodu jest Francja.Te dwie drogi kształtowania się narodów sprawiły, że odróżnia się dwa rodzaje narodów.Niekiedymówi się o nich jako o starych i nowych narodach, częściej jako narodach terytorialno-obywatelskich ietniczno--genealogicznych bądz też politycznych i etniczno-kulturowych.W odniesieniu do istniejącychnarodów rozróżnienia te dotyczą w gruncie rzeczy bardziej ich odmiennej przeszłości historycznej niżwspółcześnie występujących między nimi różnic.Niezależnie bowiem od przebiegu procesównarodotwórczych w ich wyniku powstają podobne do siebie całości.W każdym narodzie wymiar kultury ipolityki ostatecznie wzajemnie się ze sobą splatają i wspólnie zaczynają określać treść świadomościnarodowej.W jednym przypadku następuje polityzacja etniczności, w drugim zaś etnicyzacja polityczności,kiedy to symbole władzy państwowej i państwa (hymn, godło, flaga) stają się obdarzonymi ładunkiememocjonalnym symbolami narodu.Ponadto naród nie może istnieć bez rdzenia etnicznego.Jeżeli takiegonie ma, musi być wynaleziony czy raczej odnaleziony (Smith 1986: 212), podobnie jak i jego sięgająca wmożliwie daleką przeszłość tradycja.Każdy z tych wątków, tak etniczno-kulturowy, jak i polityczny, chociaż w rzeczywistości ściśle ze sobąsplecione, w różnych narodach występują z różną wyrazistością.Są także akcentowane z różną siłą w po- 246 Część trzecia.Zbiorowości społeczneszczególnych teoriach narodu.W literaturze przedmiotu można znalezć zarówno czysto polityczne, jak iczysto kulturowe teorie narodu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]