[ Pobierz całość w formacie PDF ]
. Apologeci liberum vetowidzieli w nim zrenicę wolności (pupilla libertatis) czyli prawo będące najlepszymzabezpieczeniem wolności szlacheckich i integralności ustroju Rzeczypospolitej.Uto\samiano je z prawem wolnego głosu (libera vox), uznając za najwy\sze prawofundamentalne (lex legum, mater legum).W okresie panowania Stanisława AugustaPoniatowskiego (1764 1795) sprawa zniesienia liberum veto była centralnym punktemzmagań obozu reform z konserwatystami.W tę wewnętrzną batalię polityczną włączały sięmocarstwa ościenne, w szczególności Rosja.Na sejmie radomskim w 1768 r.liberum vetozostało umieszczone na liście tak zwanych praw kardynalnych, czyli fundamentalnych, którenie podlegały \adnej odmianie.Zostało ono jednak ograniczone tylko do tak zwanych materiistanu (materiae status), wyłączeniem materii ekonomicznych (materiae economicae).Przyjęto te\ zasadę głosowania większością na sejmikach.Prawa kardynalne zostałypowtórnie uchwalone w 1775 r.W czasach stanisławowskich ze względu na praktykę konfederowania sejmów liberumveto nie było stosowane.śaden z obradujących wówczas sejmów nie został zerwany, pomimoprotestów poselskich zgłaszanych z powołaniem się na liberum veto.Oznaczało to faktycznezniesienie prawa liberum veto.Tym sposobem doszło do ratyfikacji I rozbioru Polski nasejmie w 1773 r., pomimo opozycji grupy posłów z Tadeuszem Rejtanem na czele, jak te\ douchwalenia Ustawy Rządowej (Konstytucji) 3 maja 1791 r.przez Sejm Czteroletni.WKonstytucji 3 maja liberum veto zostało zniesione.Jako regułę przyjęto podejmowanieuchwał większością głosów.Zniesienie liberum veto nie oznaczało ograniczenia wolnego głosu.Prawo wolnego głosurozumiane jako pełna swoboda wypowiedzi na sejmikach i zgromadzeniach publicznych, jak38Cyt.za: W.Konopczyńskim, Liberum veto.Studium porównawczo-historyczne, wyd.II, Kraków 2002, s.229.39Cyt.za H.Olszewskim, op.cit., s.327.40Por.konstytucję pt. Głos wolny z 1718 r.: Jako głos wolny fundujący się in iure vetandi jestnajprzedniejszy klejnot naszego narodu tej Rzeczypospolitej, tak manutentionem onego na sejmach, sejmikach iwszystkich publicznych zjazdach, in perpetuum konserwować przyrzekamy (Volumina Legum, t.VI, s.394).24 Wacław Uruszczak ZASADY USTROJOWE RZECZYPOSPOLITEJ OBOJGA NARODW Note prliminairete\ wolność publikacji drukiem uznane zostało za prawo kardynalne niewzruszone przez SejmCzteroletni w jego konstytucji z 8 stycznia 1791 r.41Zasada wyboru sędziówZasada wyboru sędziów jako zasada prawna określa sposób powoływania osób pełniącychfunkcje sędziowskie na drodze wyborów dokonywanych przez społeczeństwo.Zasada taznajdowała zastosowanie w sądownictwie szlacheckim.Wybieranymi sędziami byli deputacido Trybunału Koronnego i Trybunału Litewskiego.Poza tym, członkowie sądu ziemskiego wosobach sędziego, podsędka i pisarza ziemskiego nominowani byli przez króla spośródczterech kandydatów wybranych na sejmikach elekcyjnych.Zasada wyboru sędziów zostałautrzymana w obsadzie sądów ziemiańskich oraz w sądach miejskich, ustanowionych naSejmie Wielkim.Zasada wyboru sędziów uniezale\nia dany sąd od wpływu władzywykonawczej i tym samym jest jedną z gwarancji niezawisłości sądów.Odpowiadało toówczesnej świadomości prawnej.Stanisław Staszic w swych Przestrogach dla Polski napisał: Tam nie ma równości, wolności ani własności, tam prawa człowieka są wzruszone,gdzie jeden obywatel ma władze wyznaczania sędziów dla współobywateli swoich.Tamprawa człowieka są w ustawicznym niebezpieczeństwie, gdzie jedna magistratura dla całegokraju sędziów obiera.Z równości i wolności człowieka wypada, aby sędziego obierali tylko cisami obywatele, których on sądzić będzie .4241Volumina Legum, t.IX, s.204.42S.Staszic, Przestrogi dla Polski, opr.Stefan Czarnowski, Ossolineum De Agostini, Biblioteka Narodowa nr98, Warszawa 2003, s.24.25
[ Pobierz całość w formacie PDF ]