[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Arystoteles zebraÅ‚ pod nazwÄ… kategoryj dziesięć takich pojęćpierwotnych47.Do tych pojęć, które nazywano równieżpredykamentami, musiaÅ‚ pózniej doÅ‚Ä…czyć jeszcze pięćpostpredykamentów48, które jednak po części mieszczÄ… siÄ™ już wtamtych (jak prius, simul, motus).Lecz ta rapsodia49 mogÅ‚a uchodzićraczej za wskazówkÄ™ dla przyszÅ‚ego badacza niż za prawidÅ‚oworozwiniÄ™tÄ… myÅ›l (Idee), która by zasÅ‚ugiwaÅ‚a na uznanie, i dlatego teżwraz z wiÄ™kszym oÅ›wieceniem (Aufklärung) filozofii zarzucono jÄ…jako zupeÅ‚nie nieużytecznÄ….Przy badaniu czystych (nic empirycznego nie zawierajÄ…cych)elementów poznania ludzkiego udaÅ‚o mi siÄ™ dopiero po dÅ‚ugimrozmyÅ›laniu z pewnoÅ›ciÄ… odróżnić i wyodrÄ™bnić czyste elementarnepojÄ™cia zmysÅ‚owoÅ›ci (przestrzeÅ„ i czas) od pojęć elementarnych inte-lektu.Na tej podstawie z tamtego wykazu wyÅ‚Ä…czone zostaÅ‚ykategorie: siódma, ósma i dziewiÄ…ta.PozostaÅ‚e nie mogÅ‚y mi siÄ™ na nicprzydać, gdyż nie byÅ‚o zasady, wedÅ‚ug której intelekt daÅ‚by siÄ™caÅ‚kowicie wymierzyć, a wszystkie jego funkcje, z których wypÅ‚ywajÄ…jego czyste pojÄ™cia, daÅ‚yby siÄ™ okreÅ›lić w peÅ‚nej ich liczbie i zupeÅ‚nie47[przyp.Kanta]: 1.Substantia.2.Qualitas.3.Quantitas.4.Relatio.5.Actio.6.Passio.8.Ubi.9.Situs.10.Habitus.(Substancja, jakość,ilość, stosunek, czynność, bierność, kiedy, gdzie, poÅ‚ożenie, stan(Zusand).48[przyp.Kanta]: Oppositum, Prius, Simul, Motus, Habere,(PrzeciwieÅ„stwo, wprzód, razem, ruch, mieć).49Przez «rapsodie» pojmuje Kant dorywczość i brak powziÄ™tejzasady, które zarzuca Arystotelesowi w jego ukÅ‚adzie kategoryj.Tego samego wyrażenia używa Kant w tym samym zastosowaniu wKryt.cz.roz.(J.S.)78dokÅ‚adnie.Ażeby znalezć jednak takÄ… zasadÄ™ naczelnÄ…, rozglÄ…daÅ‚em siÄ™ zatakÄ… czynnoÅ›ciÄ… intelektu, która zawiera w sobie wszystkie inne, a wktórej różnice zachodzÄ… tylko dziÄ™ki rozmaitym modyfikacjom, czylimomentom w podciÄ…ganiu rozmaitoÅ›ci wyobrażeÅ„ pod jednośćmyÅ›lenia w ogóle; i wtedy znalazÅ‚em, że ta czynność intelektu polegana sÄ…dzeniu.Tutaj już miaÅ‚em oto przed sobÄ… gotowÄ…, choćniezupeÅ‚nie od braków wolnÄ…, pracÄ™ logików, dziÄ™ki której mogÅ‚emprzedstawić zupeÅ‚nÄ… tablicÄ™ czystych funkcji intelektu, nie okreÅ›lo-nych jednak co do żadnego przedmiotu.W koÅ„cu [324] odniosÅ‚em tefunkcje sÄ…dzenia do przedmiotów w ogóle lub raczej do warunkuokreÅ›lenia sÄ…dów jako przedmiotowo ważnych.I tak powstaÅ‚y czystepojÄ™cia intelektu, co do których mogÅ‚em nie mieć wÄ…tpliwoÅ›ci, żewÅ‚aÅ›nie one tylko, i tylko w tej liczbie, nie mniejszej ani nie wiÄ™kszej,mogÄ… stanowić caÅ‚e nasze poznanie rzeczy z samego tylko intelektupÅ‚ynÄ…ce.NazwaÅ‚em je, jak należaÅ‚o, po dawnemu kategoriami.Przytym zastrzegÅ‚em sobie, że gdy powstanie system filozofii trans-cendentalnej, gwoli której zajmowaÅ‚em siÄ™ teraz tylko krytykÄ… samegorozumu, to do nich caÅ‚kowicie doÅ‚Ä…czÄ™ pod nazwÄ… predikabiliówwszystkie pojÄ™cia, które dajÄ… siÄ™ z tych kategorii wyprowadzić przezich powiÄ…zanie bÄ…dz miÄ™dzy sobÄ…, bÄ…dz też z czystÄ… formÄ… zjawiska(przestrzeÅ„ i czas), bÄ…dz z jego materiÄ…, o ile ta nie jest jeszczeokreÅ›lona empirycznie (przedmiot wrażenia w ogóle).Istotny jednak moment w tym systemie kategoryj, odróżniajÄ…cygo od owej dawnej rapsodii, która rozwijaÅ‚a siÄ™ bez jakiejkolwiekzasady naczelnej, i pozwalajÄ…cy dopiero na zaliczenie go do filozofii,polega na tym, że za jej pomocÄ…50 można byÅ‚o dokÅ‚adnie okreÅ›lićznaczenie czystych pojęć intelektu i warunek ich użycia.AlbowiemokazaÅ‚o siÄ™ wtedy, że pojÄ™cia te same przez siÄ™ nie sÄ… niczym innym,jak tylko funkcjami logicznymi, jako takie zaÅ› nie stanowiÄ… wcalepojÄ™cia jakiegoÅ› przedmiotu samego w sobie, lecz wymagajÄ…, aby uich podstawy znajdowaÅ‚a siÄ™ naoczność zmysÅ‚owa, I wtedy sÅ‚użą tylkodo tego, by sÄ…dy empiryczne, które co do wszelkich funkcji sÄ…dzeniapoza tym sÄ… nieokreÅ›lone i obojÄ™tne, okreÅ›lić ze wzglÄ™du na te funkcjei nadać im przez to ważność powszechnÄ… i za ich pomocÄ… uczynićmożliwymi w ogóle sÄ…dy doÅ›wiadczeniowe.50W oryginale: «vermittelst derselben», a z budowy zdania wynika-Å‚oby, że to «derselben» odnosi siÄ™ do filozofii.ProsiÅ‚oby siÄ™ raczej«desselben» - wówczas odnosiÅ‚oby siÄ™ to do systemu kategorii («zajego, tj.systemu kategorii pomocÄ…»).(R.I.)79Takie wnikniÄ™cie w naturÄ™ kategoryj, ograniczajÄ…ce je zarazemdo użycia w samym tylko doÅ›wiadczeniu, zgoÅ‚a na myÅ›l nie przyszÅ‚oani pierwszemu ich twórcy, ani też nikomu po nim; ale bez takiego ichrozumienia (najÅ›ciÅ›lej zależącego od ich wywodu, czyli dedukcji) sÄ…one zupeÅ‚nie nieprzydatne i przedstawiajÄ… tylko mizerny wykaz nazw,bez objaÅ›nienia i bez prawideÅ‚ używania.Gdyby coÅ› podobnegoprzyszÅ‚o kiedyÅ› na myÅ›l starożytnym, to bez wÄ…tpienia caÅ‚a nauka oczystym poznaniu rozumowym, która pod nazwÄ… metafizyki przez takwiele stuleci niejednÄ… tÄ™gÄ… gÅ‚owÄ™ zepsuÅ‚a, doszÅ‚aby do nas w zgoÅ‚ainnej postaci i oÅ›wieciÅ‚aby [325] intelekt ludzki zamiast jak to siÄ™faktycznie staÅ‚o wyczerpywać go w ciemnych i próżnych do-ciekaniach i czynić go nieprzydatnym dla prawdziwej nauki.Ten system kategorii nadaje znów systematycznośćwszelkiemu traktowaniu każdego przedmiotu czystego rozumu idostarcza niewÄ…tpliwej wskazówki czy też nici przewodniej do tego,w jaki sposób i poprzez jakie etapy badania winno siÄ™ prowadzićwszelkie metafizyczne rozważanie, jeżeli ma ono być zupeÅ‚ne.Systemten bowiem wyczerpuje wszystkie czynniki intelektu, którym musibyć podporzÄ…dkowane wszelkie inne pojÄ™cie.W ten sposób powstaÅ‚arównież tablica zasad, a jej zupeÅ‚noÅ›ci można być pewnym tylkodziÄ™ki systemowi kategorii.Nawet w podziale pojęć wybiegajÄ…cychpoza fizjologiczny użytek intelektu (Krytyka [A], str.344; również[A], str
[ Pobierz całość w formacie PDF ]