[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Arystoteles zebrał pod nazwą kategoryj dziesięć takich pojęćpierwotnych47.Do tych pojęć, które nazywano równieżpredykamentami, musiał póz
niej dołączyć jeszcze pięćpostpredykamentów48, które jednak po części mieszczą się już wtamtych (jak prius, simul, motus).Lecz ta rapsodia49 mogła uchodzićraczej za wskazówkę dla przyszłego badacza niż za prawidłoworozwiniętą myśl (Idee), która by zasługiwała na uznanie, i dlatego teżwraz z większym oświeceniem (Aufkl�rung) filozofii zarzucono jąjako zupełnie nieużyteczną.Przy badaniu czystych (nic empirycznego nie zawierających)elementów poznania ludzkiego udało mi się dopiero po długimrozmyślaniu z pewnością odróżnić i wyodrębnić czyste elementarnepojęcia zmysłowości (przestrzeń i czas) od pojęć elementarnych inte-lektu.Na tej podstawie z tamtego wykazu wyłączone zostałykategorie: siódma, ósma i dziewiąta.Pozostałe nie mogły mi się na nicprzydać, gdyż nie było zasady, według której intelekt dałby sięcałkowicie wymierzyć, a wszystkie jego funkcje, z których wypływająjego czyste pojęcia, dałyby się określić w pełnej ich liczbie i zupełnie47[przyp.Kanta]: 1.Substantia.2.Qualitas.3.Quantitas.4.Relatio.5.Actio.6.Passio.8.Ubi.9.Situs.10.Habitus.(Substancja, jakość,ilość, stosunek, czynność, bierność, kiedy, gdzie, położenie, stan(Zusand).48[przyp.Kanta]: Oppositum, Prius, Simul, Motus, Habere,(Przeciwieństwo, wprzód, razem, ruch, mieć).49Przez �rapsodie� pojmuje Kant dorywczość i brak powziętejzasady, które zarzuca Arystotelesowi w jego układzie kategoryj.Tego samego wyrażenia używa Kant w tym samym zastosowaniu wKryt.cz.roz.(J.S.)78dokładnie.Ażeby znalez
ć jednak taką zasadę naczelną, rozglądałem się zataką czynnością intelektu, która zawiera w sobie wszystkie inne, a wktórej różnice zachodzą tylko dzięki rozmaitym modyfikacjom, czylimomentom w podciąganiu rozmaitości wyobrażeń pod jednośćmyślenia w ogóle; i wtedy znalazłem, że ta czynność intelektu polegana sądzeniu.Tutaj już miałem oto przed sobą gotową, choćniezupełnie od braków wolną, pracę logików, dzięki której mogłemprzedstawić zupełną tablicę czystych funkcji intelektu, nie określo-nych jednak co do żadnego przedmiotu.W końcu [324] odniosłem tefunkcje sądzenia do przedmiotów w ogóle lub raczej do warunkuokreślenia sądów jako przedmiotowo ważnych.I tak powstały czystepojęcia intelektu, co do których mogłem nie mieć wątpliwości, żewłaśnie one tylko, i tylko w tej liczbie, nie mniejszej ani nie większej,mogą stanowić całe nasze poznanie rzeczy z samego tylko intelektupłynące.Nazwałem je, jak należało, po dawnemu kategoriami.Przytym zastrzegłem sobie, że gdy powstanie system filozofii trans-cendentalnej, gwoli której zajmowałem się teraz tylko krytyką samegorozumu, to do nich całkowicie dołączę pod nazwą predikabiliówwszystkie pojęcia, które dają się z tych kategorii wyprowadzić przezich powiązanie bądz
między sobą, bądz
też z czystą formą zjawiska(przestrzeń i czas), bądz
z jego materią, o ile ta nie jest jeszczeokreślona empirycznie (przedmiot wrażenia w ogóle).Istotny jednak moment w tym systemie kategoryj, odróżniającygo od owej dawnej rapsodii, która rozwijała się bez jakiejkolwiekzasady naczelnej, i pozwalający dopiero na zaliczenie go do filozofii,polega na tym, że za jej pomocą50 można było dokładnie określićznaczenie czystych pojęć intelektu i warunek ich użycia.Albowiemokazało się wtedy, że pojęcia te same przez się nie są niczym innym,jak tylko funkcjami logicznymi, jako takie zaś nie stanowią wcalepojęcia jakiegoś przedmiotu samego w sobie, lecz wymagają, aby uich podstawy znajdowała się naoczność zmysłowa, I wtedy służą tylkodo tego, by sądy empiryczne, które co do wszelkich funkcji sądzeniapoza tym są nieokreślone i obojętne, określić ze względu na te funkcjei nadać im przez to ważność powszechną i za ich pomocą uczynićmożliwymi w ogóle sądy doświadczeniowe.50W oryginale: �vermittelst derselben�, a z budowy zdania wynika-łoby, że to �derselben� odnosi się do filozofii.Prosiłoby się raczej�desselben� - wówczas odnosiłoby się to do systemu kategorii (�zajego, tj.systemu kategorii pomocą�).(R.I.)79Takie wniknięcie w naturę kategoryj, ograniczające je zarazemdo użycia w samym tylko doświadczeniu, zgoła na myśl nie przyszłoani pierwszemu ich twórcy, ani też nikomu po nim; ale bez takiego ichrozumienia (najściślej zależącego od ich wywodu, czyli dedukcji) sąone zupełnie nieprzydatne i przedstawiają tylko mizerny wykaz nazw,bez objaśnienia i bez prawideł używania.Gdyby coś podobnegoprzyszło kiedyś na myśl starożytnym, to bez wątpienia cała nauka oczystym poznaniu rozumowym, która pod nazwą metafizyki przez takwiele stuleci niejedną tęgą głowę zepsuła, doszłaby do nas w zgołainnej postaci i oświeciłaby [325] intelekt ludzki zamiast  jak to sięfaktycznie stało  wyczerpywać go w ciemnych i próżnych do-ciekaniach i czynić go nieprzydatnym dla prawdziwej nauki.Ten system kategorii nadaje znów systematycznośćwszelkiemu traktowaniu każdego przedmiotu czystego rozumu idostarcza niewątpliwej wskazówki czy też nici przewodniej do tego,w jaki sposób i poprzez jakie etapy badania winno się prowadzićwszelkie metafizyczne rozważanie, jeżeli ma ono być zupełne.Systemten bowiem wyczerpuje wszystkie czynniki intelektu, którym musibyć podporządkowane wszelkie inne pojęcie.W ten sposób powstałarównież tablica zasad, a jej zupełności można być pewnym tylkodzięki systemowi kategorii.Nawet w podziale pojęć wybiegającychpoza fizjologiczny użytek intelektu (Krytyka [A], str.344; również[A], str [ Pobierz całość w formacie PDF ]