[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.33 Por.barwny opis Brunona w śywocie pięciu braci męczenników (c.2).268którego wbrew jego woli chciał ustanowić opatem w Pereum34 (Bru-no, śywot pięciu braci męczenników, 2).Funkcję propagandową mo-gła te\ mieć deklaracja przyszłego zło\enia korony i zostania mni-chem w pobli\u świętego miasta Jerozolimy" {śywot pięciu braci mę-czenników, 2-3), jako \e w tym samym czasie (latem 1001 r.) Otto IIIwysłał przecie\ do Konstantynopola drugie ju\ poselstwo z zadaniemprzywiezienia mu \ony.Nie działo się to oczywiście w izolacji od atmosfery panującejna dworze.Wyobra\enia o tym, jak widzieli rolę cesarza jego dorad-cy i pochlebcy, dostarcza słynna miniatura dedykacyjna z akwizgrań-skiego Ewangeliarza Liuthara, która stanowi wyzwanie ideologicznena pograniczu świętokradztwa.Otto III przedstawiony jest bowiem na niej ewidentnie w konwencji Chrystusa w majestacie z typowymiatrybutami: Manus Dei, mandorlą, zwojem Ewangelii i zwierzęcy-mi symbolami czterech ewangelistów.Rozpostarte ręce cesarza, po-zbawione zwyczajowych atrybutów jego ziemskiej władzy, tworząprzemo\ne wra\enie krzy\a.Johannes Fried (2000, s.24) przesadził,pisząc, \e Chrystus tronujący, za którego cesarz pragnie uchodzić,w niesłychanie śmiały sposób ucieleśnia tutaj wizję przyszłego Bo-ga-króla".Wprawdzie w paradygmacie myśli państwowej" przełomutysiącleci widać chrystologiczną koncepcję monarchy (R.Michałowski1997 i 1998, rozdz.VI; W.C.Schneider 2000), nie znaczy to jednak,\e sam cesarz w sposób tak dosłowny forsował polityczną ideologiękrólewskiej christomimesis.Miniaturę akwizgrańską trzeba raczej wpisać w atmosferę in-telektualną panującą wśród ówczesnych elit politycznych cesarstwa,która miała silny wyraz w przedstawieniach plastycznych, inspiro-wanych zapewne przez członków otoczenia władcy.Nie bez powoduBruno z Kwerfurtu, który podczas posługi kapelańskiej (997-998 r.)przesiąkł atmosferą polityczno-ideologiczną dworu Ottona III, na-zwał Najświętszą Marię Pannę imperatrix augusta (Vita II, 2), tj.ty-tułem, którym obdarzył te\ cesarzową matkę Teofano (Vita II, 12);ona sama zresztą wielokrotnie go u\ywała w oficjalnych dokumen-34 Benedykt miał się skar\yć Brunonowi na chorobliwą wolę cesarza" (śywotpięciu braci męczenników, 3).269tach (por.przyp.17).Faktycznie jednak zapał, z jakim przyrówny-wano młodziutkiego monarchę do Chrystusa, wykraczał poza zwy-czaje przyjęte za [jego] poprzedników" (R.Michałowski 1997, s.71).Przejawem tego jest choćby okazjonalnie zastosowany w odniesieniudo Ottona III tytuł rex regum (MGH Poetae V, s.633, nr 4 w.1).Nie zgadzam się z J.Friedem (2000, s.212, przyp.14), \e nienale\y przeceniać" tego faktu.Był to przecie\ tytuł jednoznaczniezarezerwowany dla samego Chrystusa35, podobnie zresztą jak pro-mienna mandorla i ich zastosowanie stanowiło jednak ewenement,nawet w środowisku, w którym podkreślanie transcendentalnej wy-jątkowości władców miało znaczny zasięg.Na wspomnianej minia-turze ewangeliarza z Akwizgranu Cesarz siedzi na tronie pomiędzyNiebem a Ziemią jak Christus Domini, z głową w Niebie, pod rękąboską i ze stopami na ziemi, tak jak Augustyn opisał istotę władcychrześcijańskiego" (W.C.Schneider 2000, s.806).Potwierdzeniemtych świętokradczych" skłonności dworzan był przebieg uroczysto-ści pogrzebowych Ottona III zaplanowanych sprzecznie ze wszyst-kimi przepisami i zwyczajami liturgicznymi", bo na Wielki Tydzień1002 r.(R.Michałowski 1997, s.62).Czy\ tak ryzykowna propaganda chrystomimetyczna nie byłaczęścią desperackiego ideologicznego sprostania deklaracjom cesarzybizantyńskich, którzy uwa\ali się za reprezentantów Boga w całejoikoumene i te\ nadu\ywali symboliki religijnej (por.A.Toynbee1973, s.346 n.)? Otto III nieraz patrzył na wizerunek Justynia-na I Wielkiego i Teodory, którzy w absydzie ołtarzowej kościołaSan Vitale w Rawennie przedstawieni są w aureolach.Nie wiadomo, czy wiedział, \e w Bizancjum od VI wieku aureola była częściącesarskiego �ekwipunku�, a nie symbolem świątobliwego \ycia"(K.Ciggaar 1995, s.50).Widział natomiast aureole, z którymi da-li się sportretować jego rodzice na wspomnianym ju\, zniszczonymdziś fresku w San Salvator Maggiore w Rieti.Czy mo\e dziwić,\e i na płaszczyznie religijnej autokreacji próbował konkurencji35 Por.np.ilustrację z Liber de landibus sanctae crucis Hrabanusa Mauraz wmontowanym w aureolę Chrystusa napisem REX REGUM ET D[OMI]N[U]s Do-minorum (J.von Schlosser 1892, tabl.1).270z chrześcijańskimi cesarzami wschodniorzymskiego Konstantyno-pola" (W.C.Schneider 2000, s.802)? Mo\e o tym świadczyć pie-częć cesarska wprowadzona jesienią 997 r.w Akwizgranie.Ukazujeona Ottona III upozowanego na postać tronującego Chrystusa, za-po\yczoną wprost z awersów złotych bulli bizantyńskich (H.Kel-ler 2000, s.771 n.i ryc.490) i tamtejszych solidów (np.L.Wamser2004, ryc.60 na s.57).Identycznie, choć lustrzanie, przedstawionocesarza na situli z kości słoniowej przechowywanej dziś w akwi-zgrańskim skarbcu katedralnym (J.Fried 2000, ryc.477).Ale religijną wizję władzy cesarskiej w dynastii saskiej mo\nawyprowadzić ju\ z czasów Ottona I, który oprócz wizerunku władcyjako konnego wojownika-zwycięzcy wprowadził wyobra\enie królatriumfującego z pomocą Bo\ą.Kulminacja (?) tej tendencji nastąpiławłaśnie w czasach Ottona III, który z pewnością chciał być christia-nissimus ( Vita II, 22), aby nikt nie mógł go przewy\szyć pobo\nością.Pewien wgląd w jego wizję własnej roli umo\liwia tytulatura, którawłaśnie od wyprawy gnieznieńskiej nabiera jednoznacznie religijnegowymiaru
[ Pobierz całość w formacie PDF ]