[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Mechanizmy mitotwórcze ujawniane w tych dzie-łach nie stworzą fabuły, jednak warto przyjrzeć im siębliżej, epika heroiczna karmi się bowiem własnym cia-łem, wchłania własne motywy, zmieniając wcześniejszepostaci na bardziej aktualne, dopasowuje historię do mitu.Byliny (dosłownie dawne dzieje to nazwa nada-na przez literaturoznawców, naprawdę określano je jakostariny), to zbiór pieśni epickich o ustalonej melodii,śpiewanych i recytowanych przez opowiadaczy (skazi-tieli) dla zadowolenia słuchaczy na jarmarkach, odpu-stach, przy zródłach, na uroczystościach weselnych i ro-dzinnych.Uważa się, że historycznym pretekstem ichpowstania były działania i postacie z dworu kijowskie-go z X wieku (tzw.cykl kijowski), jednak data ich ukła-dania jest nieznana.Byliny zawierają też przekazy pół-nocnorosyjskie, których bohaterem jest kupiec i pieśniarzSadko (tzw.cykl nowogrodzki) oraz wątki wiążące sięz obroną Rusi przed Tatarami w XIII wieku, echa apo-kryficzno-starotestamentalne itp.Odkryto ich istnieniena początku XVII wieku, a niemal do międzywojnia od-najdywano poszczególne wersje, zwłaszcza w północ-nej Rosji, w kraju Ołonieckim, nad Peczorą i Piniegą.Folkloryści wyróżniają dwie główne fazy rozwoju cyklukijowskiego: pierwsza (cykl starszy Ziemi) związa-na jest z monstrualnymi bohaterami olbrzymem Swia-togorem, zmiennokształtnym Wołchem Wszesławowi-czem i Mikułą Sielaninowiczem, druga zaś (cykl młod-szy kijowski) dotyczy dworu księcia Włodzimierza krasnego Słoneczka , przez który przewijają się, bro-niąc go przed wrogami i walcząc ze sobą bohaterowie BOHATEROWIE215(bogatyri): Ilja Muromiec, Dobrynia Nikitycz i AloszaPopowicz.Epika południowosłowiańska rozkwitła bujnie w okre-sie niewoli tureckiej, zastępując utraconą dumę histo-ryczną.Pierwsze wzmianki o jej powstaniu pojawiły sięw XVI wieku, jej zaś główne wątki (nie postacie) datujesię na XI-XIV wiek.Jest to zbiór pieśni poświęconychbohaterskim czynom feudalnych bohaterów (junaków)bądz drużyn hajduków, zmagających się z armiami tu-reckimi wkraczającymi na Bałkany.Tak jak główną po-stacią spinającą większość wątków bylin w jeden cykljest Ilja Muromiec, tak największym junakiem spośródwalczących z Turkami jest królewicz Marko (Marko kral-jevic), postać historyczna z XIV wieku, ostatni władcaMacedonii przed panowaniem tureckim.Poza nim wy-stępuje wielu innych junaków: Momcził, Relio Kriliati-ca (Skrzydlaty), Lutica Bogdan oraz ojciec Marka, królVukaszyn (Vukaain).Za epiką ludową kryje się idea bohaterstwa roz-pisana na szereg cech: niezwykła siła, męstwo, rozum,patriotyzm i pobożność.Junak, obdarzony wskazaniem,wyrokiem losu jest postacią przejścia, zamykającą klamrąświat ludzi, jako najdoskonalszy, wybrany przedstawi-ciel społeczności, walczący w jej imieniu, oraz tamtenświat, z którym łączą go np.więzy pokrewieństwa.Opi-sują go słowa kojarzące się z męstwem i młodością (np.bogatyr i samo junak), udzielaniem swych boskich mocy.Najczęściej porównywany jest do jasnego sokoła .Jegozadaniem jest, podobnie jak w przypadku sił boskich i ży-wych wybranych ludzi, zwalczanie chaosu, który jestw eposie symbolizowany przez potwory i smoki, żmije NA SZLAKU JUNACKIM216i inne moce demoniczne, a przede wszystkim przez ma-hometan , najmłodszą warstwę symboliczną.ZarównoRuś w XII wieku, jak i Bałkany w XVI przeżyły najaz-dy i były uzależnione od ludów stepowych i ich potom-ków, wyznających islam.To sprawia, że Turcy czy wład-cy Tatarów traktowani byli jako wcielenie zła zagraża-jącego światu.Gdyby zachował się epos zachodniosło-wiański, zapewne miejsce Turków zajęliby w nim Niem-cy, jednak leżący u podstaw idei walki z wrogiem wzo-rzec mityczno-rytualny odsyła zawsze do pierwotnegomitu zmiejeborstwa, walki z gadziokształtnym wciele-niem chaosu.Przyjrzyjmy się kilku standardom epickim kojarzo-nym z postacią bohatera, które, rzecz jasna, nie są wy-łącznie słowiańskie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]